W ramach III Bałtyckiego Festiwalu Nauki zapraszamy na wędrówkę po fortyfikacjach nadbrzeżnych znajdujących się na Półwyspie Helskim.
Wędrówka 2. odbędzie się w sobotę 21 maja 2005 w godz.12.00 – 18.30 - Fortyfikacje nadbrzeżne na Półwyspie Helskim
zbiórka uczestników przy Muzeum Rybołówstwa dawny kościół Św. Piotra i Pawła na Helu
oprowadza Marcin Dudek
W PROGRAMIE:
Marcin Dudek - Artyleria nadbrzeżna na Półwyspie Helskim / wykład
Zwiedzanie polskich fortyfikacji m.in. baterii im. Heliodora Laskowskiego i niemieckiej baterii „Schleswig Holstein”
Fortyfikacje Półwyspu Helskiego
W pierwszej poł. XVII w. na polecenie króla Władysława IV wzniesiono na Helu dwa drewniano-ziemne forty bastionowe w kształcie gwiazdy, mające blokować przejścia między wyspami, z których składał się obecny półwysep.Dopiero w latach 20. XX wieku, wraz z włączeniem półwyspu do terytorium Polski, podjęto kolejne inwestycje wojskowe, zaczynając do linii kolejowej, wybudowanej w latach 1920–21.Pierwsze fortyfikacje żelbetowe zostały wzniesione na początku lat 30., wraz z uznaniem Helu za bazę Marynarki Wojennej. Rozpoczęto budowę portu wojennego i systemu jego obrony. Wówczas zbudowano dwie improwizowane baterie artylerii nadbrzeżnej dla lądowych armat kalibru 105 mm. Każda z tych baterii, przeznaczona dla dwóch dział, składała się z działobitni w formie pierścienia i dwóch schronów żelbetowych dla amunicji i obsługi. Następnie zbudowano system trzech baterii przeciwlotniczych.Równocześnie z rozbudową floty i portu wojennego wznoszono szereg obiektów pomocniczych mających cechy fortyfikacji. W 1936 roku teren półwyspu został uznany za Rejon Umocniony, jednak dopiero w maju 1939 roku rozpoczęto prace zabezpieczające od strony lądu. W tym celu zbudowano Ośrodek Oporu Jastarnia - cztery żelbetowe schrony bojowe i jeden lekki schron drugiej linii.Po zajęciu Helu Niemcy przystąpili do rozbudowy fortyfikacji. Powstała m.in. Bateria „Schleswig Holstein” oraz trzy baterie przeciwlotnicze. Po wojnie na Helu znalazła się 13. Bateria Artylerii Stałej (BAS), rozbudowano też jej zaplecze. W połowie lat 50. rozpoczęto budowę kolejnych dwóch baterii artylerii nadbrzeżnej. Potem wzniesiono 27. BAS i 3. BAS.Zwiedzając Helskie fortyfikacje należy pamiętać, że obiekty te są już dostępne, ale nie są przystosowany do zwiedzania.
Bateria im. Heliodora Laskowskiego
Zbudowana w latach 1935-36 na samym Cyplu półwyspu bateria była wyposażona w 4 armaty kalibru 152,4 mm. Armaty ustawiono wzdłuż nieregularnej linii w dziesięciometrowych odstępach na schronach żelbetowych, kryjących wewnątrz komory amunicyjne. Platforma działobitni, otoczona od czoła i z boków przedpiersiem, posiadała dwie windy amunicyjne służące do podawania pocisków i ładunków miotających. Aby umożliwić kierowanie ogniem wzniesiono dwie drewniane wieże dla dalmierza i dalocelownika, a kilkaset metrów za linią stanowisk piętrowe koszary dla załogi.We wrześniu 1939 roku bateria stanowiła najważniejsze ogniwo w systemie obrony Helu, jednak ze względu na niewielki zapas amunicji (niespełna 800 pocisków), jej walory nie mogły być w pełni wykorzystane.W przeddzień kapitulacji Helu zdemontowano zamki dział i niektóre ważniejsze części systemu kierowania ogniem, i je zatopiono. Niemcy dorobili brakujące części i wkrótce włączyli baterię do swojego systemu obrony wybrzeża, wykorzystując do obrony Helu w 1945 roku.
Bateria „Schleswig Holstein”
Niemiecka bateria artylerii nadbrzeżnej dla 3 armat kalibru 406 mm została zbudowana w latach 1940-41 w centralnej części Cypla. Gigantyczne armaty, panujące nad akwenem Zatoki Gdańskiej, były zdolne do zatopienia każdego okrętu. Każda mogła wystrzeliwać ważące 1030 kg pociski na odległość 43 kilometrów. żelbetowe schrony – działobitnie mają grubość ścian od 1 do 2 m i stropów do 2,5 m (w rejonie komór amunicyjnych). Pomieszczenia załogi i część techniczna ze względów bezpieczeństwa zostały umieszczone w przeciwległej w stosunku do komór amunicyjnych części schronu. Kierowanie ogniem odbywało się z wysokiej na 25 metrów wieży o konstrukcji żelbetowej, ustawionej kilkaset metrów za linią stanowisk artyleryjskich. Pod koniec 1941 roku, po zablokowaniu radzieckiej Floty Bałtyckiej w Leningradzie, bateria w swoim dotychczasowym miejscu przestała być potrzebna. W 1942 r. armaty i pozostałe urządzenia zostały zdemontowane i przeniesione na Wał Atlantycki w okolice Calais, gdzie zostały zniszczone przez wojska alianckie latem 1944 r.
